دردهایی که از خانه داری ناشی می شوند...

پام درد می کنه
گردنم درد می کنه
دستم درد می کنه و ...

قبل از هر چیز باید متذکر شویم که خانه داری یک شغل محسوب می شود و مثل همه مشاغل می تواند منجر به بروز اختلالات یا بیماری های شغلی شود. حال باید ببینیم که آیا اساساً به علت کارهای خانه و فعالیت های روزمره ای که خانم های خانه دار بدان مشغولند، مشکلاتی در سیستم عضلانی، مفصلی و اسکلتی بدن رخ می دهد یا نه؟ و در صورت مثبت بودن پاسخ، انواع شایع این اختلالات یا مشکلات کدامند؟
کارهای خانه از چند جنبه قابل تأمل است؛ یکی اینکه اغلب، کارهای سنگینی هستند که بیشتر از حد توان و آمادگی جسمانی خانم خانه دار می باشند. دوم اینکه، مشابه فعالیت های ورزشی بوده و می توانند آسیب رسان باشند. دیگر اینکه، عمدتاً حرکات تکراری اثر تجمعی بر بافت های بدن داشته و استرس های مکرر عضلانی مفصلی پشت سر هم و فراتر از حد و ظرفیت بازتوانی و ترمیمی بافت های بدن می باشند که منجر به بروز عوارض می شوند.

برای آنکه کمی بحث را بازتر کنیم، در خصوص مورد اول، یعنی سنگین بودن کارها باید پرسید که آیا آقایان حاضرند این شغل را قبول کنند؟ اگر هم به فرض چنین باشد، خیلی زود از این کار فراری می شوند؛ هم به لحاظ تخصصی بودن آن و هم تکراری بودن بسیاری حرکات که از حوصله جسمی و روحی آقایان خارج است. همین جا بد نیست به ارتباط استرس های جسمی و روحی نیز اشاره شود؛ چرا که شدیداً به هم وابسته اند و چنانچه کاری بدون شادابی روحی انجام گردد، به خصوص اگر تکراری باشد، به طور یقین آسیب های جسمانی آن کار بیشتر خواهد بود. در ضمن، همه می دانیم که کار با توانمندی های جسمی فرد حتماً باید تطابق داشته باشد که خانم های خانه دار ایرانی، به خصوص افراد تازه ازدواج کرده، اغلب آن را رعایت نمی کنند. خانم خانه دار باید خودش را برای هر نوع کار به تدریج و با دقت و پشتکار آماده کند و در این راستا از مشاوره متخصصان نیز بهره گیرد. توانبخشی شغلی یعنی تطابق محیط و شرایط کار با وضعیت جسمی و روانی فرد. همین جا بد نیست از ارتباط بین جسم یا فیزیک انسان با شرایط محیطی کار و ابزار کار یعنی رابطه ارگونومیکی بگوییم. مسائلی چون میزان قد، ارتفاع کابینت های آشپزخانه و ... از جمله مسائلی هستند که باید تدابیر لازم برای آنها اندیشیده شود.

اما در خصوص جنبه دوم، یعنی شباهت خانه داری به فعالیت های ورزشی باید گفت، حرکات مکرر دست و بازوها، نشستن و برخاستن های مکرر، خم و راست شدن ها که گاهاً توام با چرخش و بلند کردن اجسام می باشد و گاهی دویدن های سریع و... همگی مسائلی هستند که خانم خانه دار برای انجام آنها باید همچون یک ورزشکار خود را آماده کند و درواقع مانند هر ورزشکاری برنامه تمرینی منظم و مشخصی داشته باشد و هر صبح، قبل از شروع کار، حرکات ورزشی را به نحو مشخص و منظمی اجرا و عضلات و مفاصل خویش را با حرکات کششی گرم کند.

در مورد جنبه سوم آسیب رسانی، یعنی حرکات تکراری در کارهای خانه داری، باید به سندرم استرس( یا ترومای) تجمعی اشاره کرد. استرس های جسمی مکرر ناشی از ضربات یا تروماهای شغلی است. این استرس ها یا ضربات به مرور زمان منجر به بروز اختلال و ظهور علائم بیماری همچون درد و خستگی زودرس و ضعف عضلانی می شوند و گاه نیز خود را به صورت خواب رفتگی دست ها، گزگز یا مورمور شدن دست ها، شانه ها یا پاها نشان می دهند. اما علامت این بیماری اغلب درد و تورم است. در ادامه بحث، به مشکلات یا بیماری های شایع خانم های خانه دار در جامعه ایرانی می پردازیم. اکثر این افراد از دردهای ستون فقرات، به ویژه کمردرد و گردن درد شکایت دارند. در درجه بعد می توان از درد زانوها نام برد که خصوصاً در افراد دچار اضافه وزن و خانم های چاق بیشتر دیده می شود. از سایر دردها و بیماری های این گروه می توان به درد پاشنه پا نیز اشاره کرد. درد شانه ها و مابین دو کتف هم از جمله مواردی است که خصوصاً در خانم های خانه دار به لحاظ نوع و نحوه فعالیت های فیزیکی ایجاد می شود. برخی خانم های خانه دار نیز از درد آرنج، به خصوص اپی کندیلیت لترال( آرنج تنیس بازان) و درد انگشتان دست ها، به ویژه انگشت شست یا بیماری دکرون شکایت دارند که همه مثال هایی از بیماری ترومای تجمعی و وابسته به کار است. در اینجا بعضی از موارد فوق را مورد بحث قرار می دهیم:

درد گردن:
عمدتاً در اثر خم بودن طولانی ستون فقرات گردنی و کار بیش از حد عضلات این ناحیه، بروز می کند. به عبارتی، در زمینه دردهای گردنی خانم های خانه دار با مشکلاتی نظیر مسائل مکانیکی گردن رو به رو خواهیم بود؛ به خصوص اگر زمینه آرتروز( استئوآرتریت) مفاصل ستون فقرات هم فراهم باشد. در تجربه بالینی روزمره کار طبابت، اکثراً با خانم هایی سر و کار داریم که دردی خفیف و بسیار طولانی مدت را در شرح حال خود ذکر می کنند که اخیراً به علت ضربه یا اعمال فشار کار بیش از حد، درد تشدید یافته است. بیشتر اوقات این دردها به شانه ها یا پشت کتف ها و گاه به پشت سر و حتی به یک نیمه از جمجمه یا سر و صورت نیز انتشار می یابد و ما از این نوع سردردها تحت عنوان سردردهای گردنی( با منشأ گردن) نام می بریم. گاهی دامنه این دردها گسترده تر شده و به اندام های فوقانی، حتی تا نوک انگشت ها نیز کشیده می شود. آنچه به عنوان یک قانون در طب فیزیکی آموخته ایم این است که در برخورد با هرگونه دردهای جسمانی، خصوصاً در اندام ها، به منشأ نخاعی یا ستون فقراتی آن ناحیه مراجعه و حتماً آن را هم معاینه کنیم.

بنابراین در تمامی سردردها، دردهای شانه ها و کتف ها، دردهای بازو، آرنج، ساعد، دست ها و انگشتان چه دارای علائم، مانند خواب رفتگی، سوزش، مورمور شدن و غیره و چه بدون علائم، حتماً باید ستون فقرات گردن بیمار مورد معاینه بالینی و در صورت لزوم، عکسبرداری پزشکی قرار گیرد. حتی گاهی خود بیمار هم می تواند شخصاً یا به کمک اطرافیان به وجود مشکل در ستون فقرات گردنی خویش پی ببرد؛ به این صورت که به حالت دمر بخوابد( روی شکم دراز بکشد)، به طوری که یک بار برجستگی های استخوانی پشت مهره های گردن حس شود و یک بار به فاصله 1/5-2 سانتیمتری تا کنار زاویه مهره های گردنی لمس عمقی شوند ( یعنی با انگشت شست با فشار ملایم این ناحیه ها را تحت لمس عمقی قرار می دهیم و سانتیمتر به سانتیمتر بالا یا پایین تر را چک می کنیم).

در صورت هرگونه حساسیت بیش از حد در لمس یا دردناک بودن غیرطبیعی، فرد متوجه اختلال در این ناحیه می شود که می تواند ما را به تشخیص یا عملکرد ناصحیح مهره ها در ارتباط با یکدیگر و عناصر مجاورشان رهنمون سازد و از این طریق به معالجه دقیق تر و سریع تر بیماران بپردازیم و سپس مشکل را با متخصص طب فیزیکی توانبخشی در میان بگذاریم( این مطلب قابل توجه پزشکان عمومی محترم نیز می باشد.)
درد پاشنه:
یکی از دردهای شایع در خانم های خانه دار، به خصوص خانم های چاق، درد پاشنه پاست. خانم ها در منزل معمولاً پابرهنه بوده و به مدت طولانی سرپا می ایستند، راه می روند و کار می کند و این اعمال فشار مکرر و مداوم بر پاشنه پا موجب بروز علائم التهابی در محل اتصال تاندون ها و فاشیاها به استخوان پاشنه پا می شود و علاوه بر حساسیت موضعی بسیار شدید این ناحیه، اغلب درد صبحگاهی شدیدی وجود دارد که بیشترین شدت آن در چند قدم اول راه رفتن صبح ها بلافاصله پس از بلندشدن از خواب و برخاستن است. این علامت در واقع راه تشخیص پلانتارفاشئیت یا التهاب فاشیای کف پایی است.

بهترین توصیه به این افراد، استفاده از کفش پاشنه بلند یا دمپایی پاشنه دار است که حدود 2/5 تا 3 سانتیمتر ارتفاع داشته باشد. یکی دیگر از اقدامات مهمی که خود فرد انجام دهد، انجام یک حرکت ساده ورزشی است؛ به این صورت که به وسیله یک دست، کف پا در نزدیکی پنجه پا را گرفته و با کشیدن به سمت عقب سعی کنید عضلات کف پا تحت کشش قرار گیرد. سپس با دست دیگر که به حالت مشت گره کرده است، چندین ضربه به کف پا تا روی پاشنه پا وارد آورید و این کار را چندین مرتبه تکرار کنید. بهترین زمان انجام این حرکت، صبح بلافاصله پس از بیدار شدن و قبل از ایستادن روی پاست. ناگفته نماند بسیاری از افرادی که با تشخیص خار پاشنه تحت درمان های گوناگون قرار می گیرند، مبتلا به همین التهاب فاشیای کف پایی هستند و تمام اقدامات ذکر شده برای آنها نیز باید صورت گیرد؛ ضمن اینکه باید از کفی های نرم ژله ای پا مخصوص پاشنه های حساس و دردناک نیز در داخل کفش خود یا از دمپایی های مخصوص استفاده نمایند.

افرادی که خار پاشنه یا درد پاشنه آنها با این تدابیر درمان نشود، باید تحت درمان های فیزیوتراپی قرار گیرند. در صورت بهبود ناکامل یا عدم بهبودی، لیزرتراپی یا استفاده از لیزرهای کم توان پالسی شکل با فرکانس خیلی بالا می تواند التهاب عمقی ناحیه را کاهش دهد. در غیراین صورت باید تزریق موضعی و در نهایت الکتروشوک تراپی انجام گیرد.