درد ناگهانی یکی از زانوها معمولاً پی‌آمد استفاده بیش از اندازه از زانو یا صدمه دیدن ناگهانی است و در بسیاری از موارد نیازی به مراجعه به پزشک نیست. افراد پیری که مبتلا به بیماری ها و اختلالات استخوان و مفاصل هستند درد زانو را تجربه کرده اند. خانم های بالای ۶۵ سال نسبت به خانم های جوان تر بیشتر در معرض خطر زانو درد  و بروز درد پشت زانو قرار دارند. جوانان و نوجوانانی هم که فعالیت های ورزشی مانند پریدن، دویدن، یا فعالیت هایی که باعث ایجاد فشار روی مفصل زانو میشود، را انجام میدهند ممکن است با زانو مواجه شوند. کودکان در سنین نوجوانی یا قبل از آن با بازی کردن و انجام فعالیت با زانو درد مواجه می شوند. درد در کودکان و نوجوانان اغلب بر اثر انجام ورزش هایی مانند پریدن، دویدن و فعالیت های که شامل حرکات مکرر است ایجاد می شود.

مفصل زانو بسیار آسیب‌پذیر است و چون تمام وزن بدن و هر گونه نیروی اضافی را هنگام دویدن یا پریدن تحمل می‌کند، بیش از دیگر مفصل‌ها دچار درد و آسیب می‌شود. به همین علت زانو درد در میان افراد دارای اضافه وزن شیوع بالایی دارد.

در این مقاله به بررسی رایج‌ترین دلایل زانو درد و همچنین علل متداول این بیماری می‌پردازیم و پیشنهادی را نیز در خصوص زمان مناسب مراجعه به پزشک ارائه می‌دهیم.

علائم

محل زانو درد به ساختار درگیر بستگی دارد. عفونت موجب درد و تورم تمام زانو (کاسه زانو) می‌شود، حال آن که پارگی مینیسک یا شکستگی استخوان منجر به بروز علائم در فقط یک ناحیه مشخص می‌شود. شدت درد از زانو درد ملایم و خفیفی تا درد شدید و توان‌فرسا متغیر است. بعضی از دیگر نتایج مرتبط با درد زانو عبارتست از:

• دشواری در راه رفتن به دلیل ناپایداری زانو
• لنگیدن به دلیل درد و ناراحتی
• قفل شدن زانو (ناتوانی در خم کردن زانو)
• قرمزی و تورم
• ناتوانی در دراز کردن زانو

علت

علت زانو درد می‌تواند انواع آسیب‌ها و صدمه‌ها، مشکلات مکانیکی، انواع آرتروز و عارضه‌های دیگر باشد. در ادامه علل زانو درد شرح داده شده است.

آسیب‌های زانو

آسیب دیدن زانو بر تمام رباط‌ها (لیگامان‌ها)، تاندون‌ها یا بورس‌های (کیسه‌های پر از مایع) اطراف مفصل زانو و همچنین استخوان‌ها، غضروف و رباط‌های تشکیل دهنده‌ی خود مفصل تأثیر می‌گذارد. در ادامه به شماری از آسیب‌های رایج زانو اشاره می‌کنیم:

• آسیب دیدن رباط صلیبی قدامی (ACL): منظور از این آسیب پاره شدن رباط صلیبی قدامی (ACL) (یکی از چهار رباط اتصال دهنده استخوان ساق پا به استخوان ران) است. پارگی این رباط بالاترین میزان شیوع را در میان بازیکنان بسکتبال، فوتبال یا ورزش‌های دیگری دارد که با تغییر جهت‌های ناگهانی همراه هستند.
• پارگی مینیسک: مینیسک از غضروف محکم و سختی با خاصیت ارتجاعی تشکیل می‌شود که مانند ضربه‌گیر بین دو استخوان ران و ساق پا عمل می‌کند. چرخش ناگهانی زانو هنگام تحمیل وزن بر روی مینیسک می‌تواند منجر به پارگی آن و زانو درد بشود.
• بورسیت (التهاب بورس) زانو: بعضی از آسیب‌های زانو التهاب بورس‌ها را به دنبال دارد. بورس های زانو کیسه‌های کوچکی هستند که با قرار گرفتن در خارج زانو و محافظت از آن حرکت نرم و بدون اصطکاک رباط‌ها و تاندون‌ها را بر روی مفصل ممکن می‌سازند.
• التهاب تاندون کشکک زانو: این مشکل موجب التهاب و تحریک یک یا چند تاندون (بافت‌های فیبری ضخیم متصل کننده عضله به استخوان) می‌شود. دوندگان، دوچرخه‌سواران، اسکی‌بازان و افرادی که فعالیت‌ها و ورزش‌های همراه با پرش انجام می‌دهند، بیش از دیگران در معرض التهاب تاندون کشکک زانو (تاندون پاتلار)، تاندون اتصال دهنده عضله چهارسر واقع در جلوی استخوان ران به استخوان ساق پا، قرار دارند.
• آرتروز زانو :آرتروز زانو یک بیماری مفصلی است که غضروف دور مفاصل را تحت تاثیر قرار می‌دهد. تشخیص زود هنگام آرتروز زانو باعث جلوگیری از آسیب دیدگی دائمی می‌شود. آرتروز معمولا با بررسی سابقه پزشکی و معاینه زانو تشخیص داده می‌شود.

مشکلات مکانیکی

بعضی از مشکلات مکانیکی دامن زننده به درد مفصل زانو عبارتند از:

• تیکه های جدا شده غضروف: آسیب دیدن یا فرسودگی استخوان یا غضروف گاهی باعث شکسته شدن و جدا شدن یک قطعه استخوان یا غضروف و شناور شدن آن در فضای مفصل می‌شود. این جسم آزاد مشکلی ایجاد نمی‌کند، مگر این که مانع انجام حرکت معمول مفصل زانو شود. در صورت ایجاد مزاحمت حرکتی بیمار احساسی مشابه زمانی دارد که مدادی درون لولای در گیر کرده باشد.
• سندرم زانوی دوندگان (سندرم ایلیوتیبیال): این عارضه هنگامی بروز می‌یابد که ایلیوتیبیال (رباط کشیده شده از خارج استخوان لگن تا خارج استخوان درشت نی) آن‌قدر سفت شود که روی بخش خارجی استخوان ران ساییده شود. دوندگان دوی استقامت بسیار مستعد ابتلا به این بیماری هستند.
• دررفتگی کاسه زانو: این عارضه هنگامی رخ می‌دهد که استخوان کشکک زانو از جای خود خارج شود و به سمتی دیگر، معمولاً خارج استخوان زانو، بلغزد. کاسه زانو در بعضی موارد در حالت از جا درآمده باقی می‌ماند و بیمار می‌تواند دررفتگی را مشاهده کند.
• درد کف پا یا مفصل ران. بیمار در صورت ابتلا به درد کف پا یا مفصل ران، شیوه راه رفتن خود را تغییر می‌دهد تا از درد این مفصل‌ها رهایی یابد. اما این تغییر فشار بیشتری را به مفصل زانو وارد می‌کند. وجود مشکل در مفصل ران یا کف پا گاهی اوقات موجب بروز درد مفاصل زانو به صورت ارجاعی می‌شود.

درمان

درمان زانو درد شامل مصرف داروهای مسکن یا درمان مشکلات منجر به زانو درد می‌شود. فیزیوتراپی (طب فیزیکی) برای درمان آسیب‌های ورزشی توصیه می‌شود تا بدن عملکرد معمول روزانه خود را بازیابد. پزشکان برای بهبود علائم آرتروز برخی بیماران کورتیکواستروئید تزریق می‌کنند. همچنین گاهی اسید هیالورونیک برای روان‌سازی حرکت مفصل‌هایی تزریق می‌شود. این ماده در بدن به طور طبیعی وجود دارد و هنگامی که بدن این ماده را به میزان کافی تولید نمی‌کند، تزریق اسید هیالورونیک تجویز می شود. در ادامه راههای درمان زانو درد شرح داده می شود.

درمان خانگی

• استراحت: استراحت کردن و خودداری از انجام فعالیت‌های تشدید کننده زانو درد، به ویژه فعالیت‌های تحمل وزن.
• استفاده از کمپرس یخ: یخ را در روز نخست باید هر یک ساعت یک بار به مدت 15 دقیقه روی زانو گذاشت، از روز دوم باید این کار را دست‌کم چهار بار در روز تکرار کرد.
• بالا نگه داشتن زانو: باید زانو را تا حد ممکن بالا نگه داشت تا ورم فروکش کند.
• بستن زانو: بستن باند کشی قابل تهیه از داروخانه میزان ورم را کاهش می‌دهد و از زانو حمایت می‌کند.
• دارو: مصرف استامینوفن یا ایبوپروفن به ترتیب برای تسکین درد یا کاهش درد و تورم زانو کمک می کند.
• شیوه خوابیدن: قرار دادن بالش زیر زانو یا بین دو زانو هنگام خوابیدن می تواند مفید باشد.

برای درمان زانو درد ناشی از فعالیت جسمی یا استفاده زیاد از حد از زانو رعایت نکته‌های زیر توصیه می‌شود:

• گرم کردن بدن پیش از ورزش کردن و سرد کردن بدن پس از ورزش. انجام نرمش‌های کششی عضله‌های چهارسر و همسترینگ.
• ندویدن در سرازیری‌ها
• دوچرخه‌سواری یا شنا به جای دویدن
• سبک کردن فعالیت‌های ورزشی
• دویدن روی سطوح صاف و همواری، مانند زمین‌های ورزشی، و اجتناب از دویدن روی سطح سیمانی
• کاهش وزن در صورت داشتن اضافه وزن. هر کیلو اضافه وزن به معنای وارد شدن تقریباً 5 کیلو فشار اضافی روی کاسه زانو در زمان بالا و پایین رفتن از پله‌ها است. برای تهیه برنامه کاهش وزن باید با پزشک یا متخصص تغذیه مشورت نمود.
• استفاده از کفش ها و کفی های طبی سفارشی به ویژه در موارد صافی کف پا
• اطمینان از اندازه بودن و کیفیت بالای کفش‌های ورزشی و برخورداری آن‌ها از خاصیت ضربه‌گیری و حفاظتی

زانو بند و بریس

بستن زانو بند (بریس) مخصوص استئوآرتریت باعث می‌شود تا آسیب دیده‌ترین بخش زانو فشار ناشی از وزن بدن را تحمل نکند و در نتیجه توانایی حرکتی بیمار بهبود یابد و بتواند مسافت بیشتری را به راحتی پیاده روی کند. زانو بند های طبی گوناگونی برای زانو طراحی شده‌اند، هر چند در ساخت اکثر آن‌ها مواد محکم و انعطاف‌پذیر مانند پلاستیک، فلز یا کامپوزیت برای ساختار اصلی و نگهدارنده هایی با لاستیک سنتزی یا فوم شکل‌پذیر برای نرم کردن و شکل دادن به زانوبند با هم ترکیب می‌شوند.

آنچه در طراحی و ساخت انواع وسایل کمکی بخصوص انواع ارتز و بریس مطرح می شود ایجاد یک معیار کمی یکسان و قابل استناد و فراگیر برای تجویز و در مرحله دوم فراهم کردن یک سیستم مورد اطمینان برای بررسی صحت درمان ارتوتیک و وسیله ساخته شده و بیان نقاط ایراد و یا تغییرات مورد نیاز بیمار حتی در طی روند درمان بنا به صلاحدید پزشک می باشد. ایجاد یک زبان واحد برای ارتباط بین پزشک و ارتوپد فنی می تواند تا حد زیادی از بروز خطا در ارائه این درمانها جلوگیری کرده و اثر بخشی آنها را بیشتر نماید.

از سوی دیگر از انجاییکه که استفاده از روشهای پاراکلینیکی و تصویر برداری به صورت مستمر برای پیگیری وضعیت بیمار و میزان پیشرفت و یا اثر بخشی درمان بخصوص برای درمانهای توانبخشی سیستم اسکلتی عضلانی و حتی عضلانی عصبی چه از لحاظ خطراتی که برای بیمار دارد چه از نظر هزینه هایی که به بیمار تحمیل می شود امکان پذیر نمی باشد لذا ورود به حیطه ارزیابی های بیومکانیکال و با رویکرد آنالیز حرکتی و موقعیت سنجی و حتی توانسنجی می تواند این امکان را برای ارزیابی مستمر بیماران توانبخشی جسمی فراهم نماید و از آنجاییکه تمامی این سیستمها مجهز به نرم افزارهای استاندارد اندازه گیری و تحلیل می باشند قابلیت استناد را داشته و بر اساس نوع سیستم و یا نرم افزار می تواند زبان مشترکی را بین تیم درمانی ایجاد نمایدو در سایه چنین ارزیابی های مستندی می توان فرایند پژوهش و تحقیق را در میزان اثر بخشی درمان گسترش داد.تکنیک های اسکن کردن کامپیوتری سه بعدی ستون فقرات –اسکنر ها ی فشاری اندام تحتانی و نیز سیستمهای آنالیز حرکتی بکمک دوربین های دو بعدی و سه بعدی از جمله این  موارد است .

در زانو بند های طبی که در تصویر پایین نشان داده شده است، با استفاده از بندها و مفصل‌های متعدد حمایت مناسبی از زانو به عمل می‌آید و وزن کمتری بر زانو تحمیل می‌شود. ایده‌آل برای درد و ناپایداری متوسط تا شدید.

زانو بند طبی که در تصویر پایین ملاحضه می کنید، به منظور فراهم شدن بیشترین میزان پایداری برای جلوگیری از خالی کردن زانو طراحی شده است. این زانو بند ایده‌آل برای دوران پس از جراحی یا زانوهایی که مکرراً خالی می کنند، می باشد.

کفش، کفی و صندل طبی

کفش ، کفی و صندل طبی از راه‌های مفید برای کاهش و درمان زانو درد می‌باشد. از  آنجاییکه در بسیاری از مشکلات اسکلتی عضلانی یا اختلالات پا بر روی مفاصل بالاتر مثل زانو و ستون فقرات اثر می گذارد، لذا می توان با استفاده از کفی و کفش طبی سفارشی اقدامات به درمان مشکلاتی از قبل زانو درد کرد.

در کلینیک ارتوپدی فنی آرمان، بررسی دقیق بیومکانیکال با استفاده از اسکن فشاری پا صورت می گیرد. با استفاده از این تکنولوژی نقاط کم فشار، پرفشار و نوع انحرافات مشخص می شود، سپس با توجه به اطلاعات به دست آمده اقدام به ساخت کفی و کفش طبی مخصوص بیمار می کنند.علاوه بر این در کلینیک ارتوپدی فنی آرمان، پای بیمار توسط اسکن سه بعدی مورد ارزیابی بیومکانیکی قرار می گیرد و فایل سه بعدی کف پا در نرم افزار مخصوصی طراحی می شود و کفی طبی با استفاده از دستگاه تراش کامپیوتری ساخته می شود. این روش به ویژه برای بیماران دیابتی به منظور پیشگیری و درمان زخم پای دیابتی موثر می باشد.

ورزش و حرکات اصلاحی

در ادامه به چند نمونه از تمرین های ورزشی و حرکات اصلاحی مفید برای کاهش زانو درد اشاره شده است. پزشک یا فیزیوتراپی با توجه به علت و محل زانو درد (درد پشت زانو، زیر زانو و  کشک زانو) ورزش های مناسب را برایتان تجویز می نماید.

• بالا بردن پا در حالت صاف:

این ورزش قدرت عضله را جهت حمایت از مفصل‌های ضعیف افزایش دهید. به پشت روی زمین دراز بکشید و با تکیه کردن روی آرنج‌ها بالاتنه را بلند کنید. زانوی چپ را بدون بلند کردن کف پا از روی زمین خم کنید. پای راست را صاف به گونه‌ای نگه دارید که نوک انگشتان پا رو به بالا باشد. عضله‌های ران را سفت کنید و پای راست را بالا بیاورید. 3 ثانیه، مطابق حالت نشان داده شده در تصویر پایین، صبر کنید و سپس در حال سفت نگه داشتن عضله‌های ران به آهستگی پا را پایین بیاورید. پس از رسیدن پا به زمین دوباره آن را بلند کنید. این حرکت را در دو نوبت 10 مرتبه‌ای انجام دهید. حالت پاها را پس از هر 10 بار انجام حرکت عوض کنید.

• منقبض کردن عضله‌های چهارسر:

اگر بلند کردن پا بسیار دشوار است، می‌توانید عضله‌های چهارسر را بدون بالا بردن پا منقبض کنید. این حرکت تنها سفت کردن عضله‌های چهارسر  را شامل می‌شود. به پشت روی کف زمین دراز بکشید و هر دو پا را (مطابق تصویر زیر) روی زمین قرار دهید و شل کنید. زانوی چپ را خم کنید واین وضعیت را به مدت 5 ثانیه (مطابق شکل سمت راست تصویر) منقبض کنید. سپس پا را شل کنید. این حرکت را در دو نوبت 10 مرتبه‌ای انجام دهید. حالت پاها را پس از هر 10 حرکت عوض کنید.

• بلند کردن پاشنه:

با نگه داشتن پشتی صندلی صاف بایستید، پاشنه‌ها را بلند کنید و روی پنجه پا بایستید (مطابق شکل زیر). سه ثانیه در این حالت بمانید و سپس به آهستگی هر دو پاشنه را پایین بیاورید. این حرکت را در دو نوبت 10 مرتبه‌ای انجام دهید. اگر انجام دادن این حرکت برای‌تان بیش از اندازه دشوار است، همین حرکت را هنگام نشستن روی صندلی انجام دهید.

جراحی

جراحی راهکاری مفید برای بیماران مبتلا به آسیب شدید زانو است که با توانبخشی بهبود نمی‌یابد. در این حالت اگر زانو درد شدید مانع از انجام فعالیت های روزانه شود تعویض کامل یا جزئی مفصل زانو از جراحی‌های رایج به شمار می‌رود.

پزشکان غالباً تا زمان شدید شدن زانو درد و قابل مدیریت نبودن آن به جراحی روی نمی‌آورند؛ چون احتمال دارد جراحی عوارض نامطلوبی را به دنبال داشته باشد. ممکن است بعضی از ناحیه‌های جراحی شده عفونی شوند یا درد تعداد اندکی از بیماران تا التیام نیافتن کامل تشدید شود. بیماران بسته به سن و شرایط جسمی خود دچار عوارض جراحی مختلفی می‌شوند. تنها درصد بسیار کمی از بیماران به جراحی تعویض مفصل زانو نیاز پیدا می کنند.

عوارض

تمام زانو دردها جدی و مایه نگرانی نیستند؛ اما بعضی از آسیب‌های زانو و بیماری‌هایی مانند استئوآرتریت (آرتروز زانو) در صورت درمان نشدن باعث زانو درد شدید و مزمن، آسیب مفصل و ناتوانی می‌ شود. به علاوه صدمه دیدن زانو، حتی آسیبی ملایم، احتمال بروز آسیبی مشابه در آینده را افزایش می‌دهد.

پیشگیری

زانو درد دلایل بی‌شماری دارد. پیشگیری از بسیاری از گونه‌های درد دشوار است، اما می‌توان با رعایتنکاتی که در ادامه ذکر می شود، احتمال آسیب دیدن زانو را کاهش داد.

• حفظ تناسب اندام و نداشتن اضافه وزن:
  • وزن مناسب نیروهای تحمیل شونده بر روی زانو هنگام ورزش کردن و پیاده‌روی و راه رفتن روزمره را کاهش می‌دهد. علاوه بر این بر اساس شماری از پژوهش‌ها خطر ابتلا به استئوآرتریت (آرتروز زانو) را نیز کاهش می‌دهد.
  • افراد دارای وزن پایین تحت شرایط یکسان با افراد دارای اضافه وزن کمتر دچار آسیب‌های تاندون و رباط می‌شوند.
• نرمش و ورزش
  • بسیاری از مشکلات زانو در ساختمان عضلانی نامتعادل ریشه دارد. بنابراین انجام نرمش‌های کششی و تقویت زانو در پیشگیری از این نوع زانو درد مؤثر است.
  • نرمش‌های کششی مانع از خشک شدن زانو می‌شود و به پیشگیری از سندرم زانوی دوندگان و سندرم درد کشککی- رانی (سندرم پاتلوفمورال) کمک می‌کند.
  • نرمش‌های مقاومتی و تقویتی، به ویژه نرمش‌های درگیر کننده عضله چهارسر از آسیب دیدن زانو جلوگیری می‌کند.
• ورزش مناسب
  • شنا کردن یا انجام ورزش‌های آبی برای بیماران مبتلا به زانو درد مزمن مفید است.
  • نیروی شناوری و رانش آب بخشی از وزن بدن را به خود می‌گیرد و در نتیجه زانو وزن کمتری تحمل می‌کند.
  • بیمارانی که به استخر دسترسی ندارند یا از انجام فعالیت‌های آبی لذت نمی‌برند، بهتر است دست‌کم فعالیت‌های شامل چرخش زانو یا ضربه وارد شدن به آن، مانند بسکتبال، تنیس یا دویدن، را محدود کنند.
  • بیمار گاهی متوجه می‌شود که درد زانو هنگام بازی کردن هر روزه بسکتبال یا تنیس عود می کند، اما اگر این گونه ورزش‌ها بیش از دو دفعه در روز انجام نشوند چندان ناراحت کننده نخواهند بود.
  • بیمار باید هنگام انجام هر کاری به واکنش بدن خود توجه کند و شیوه انجام فعالیت را در صورت بروز درد و ناراحتی تغییر دهد.
  • در صورت خستگی مزمن باید انجام فعالیت را متوقف نمود، چون بسیاری از آسیب‌ها هنگام خستگی بروز می‌یابند.
• محافظت از زانو
  • استفاده از تجهیزات حفاظتی مناسب هنگام انجام فعالیت مانع آسیب دیدن زانو می‌شود.
  • هنگام ورزش والیبا با بستن محافظ‌ها و زانوبندهای مخصوص می‌توان از زانو محفاظت کرد.
  • هنگام رانندگی با بستن کمربند ایمنی می‌توان علاوه بر محافظت از دیگر قسمت‌های بدن، مانع آسیب دیدن زانو در اثر برخورد به داشبورد در تصادفات شد.

درد مفصل زانو بیماری نسبتا شایعی می باشد. بهترین درمان قطعی زانو درد با توجه به علت آن تجویز می شود. در مواردی مثل صافی کف پا و آرتروز استفاده از کفی و کفش طبی می تواند مفید باشد. زانو درد در بارداری می تواند ناشی از اضافه وزن به وجود آمده برای مادر باشد، با این حال در صورت بروز این مشکل در حاملگی بهتر است به پزشک مراجعه شود. زانو بند طبی و بریس با تجویز پزشک در موارد زانو درد شدید و مزمن می تواند مفید باشد. در موارد ابتلا به آرتروز ممکن است درد زانو همراه با صدا دادن و احساس خشکی در صبح باشد. البته تمامی صدا دادن های زانو نشانه ابتلا به آرتروز زانو نیست.